Celem poniższego artykułu jest zwrócenie uwagi na złożony charakter produkcji opakowań zadrukowanych w świetle postępu cywilizacyjnego a szczególnie technologicznego i ich wpływu na środowisko.
Część 1 – Informacje wprowadzające
Ekologia od lat obecna jest w przemyśle opakowaniowym towarzysząc produkcji opakowań z jednej strony w ramach realizacji procesu produkcyjnego np.w drukarni – dla przypadku opakowań zadrukowanych a z drugiej strony w wyniku wprowadzania do obrotu/na rynek produktu opakowaniowego z tejże drukarni i jego wpływ na środowisko. Uczestnicy łańcucha dostaw/wytwórczego (właściciel marki-projektant-dystrybutor/sprzedawca jak i finalny klient/konsument) przywiązują coraz większą uwagę nie tylko do bezpieczeństwa (np. zdrowotnego) opakowania ale i do wielokrotnego (np.strunowe zamknięcia) lub ponownego użycia, segregacji odpadów czy recyklingu.
Spektrum funkcjonowania czy oddziaływania opakowania jest wielostronne (np.strony-uczestnicy łańcucha dostaw) i wielopłaszczyznowe (bezpieczeństwo zdrowotne, ekologia-środowisko czy też percepcja społeczna). Patrząc przyszłościowo na ewolucję opakowania można się spodziewać coraz większego sprzężenia zwrotnego pomiędzy opakowaniem a ekologią i społecznym odbiorem opakowań – żyje się nam w wielu krajach lepiej a wzrastający poziom konsumpcji implikuje zwiększające się zużycie opakowań, których wzrastająca masa przyczynia się do wzrostu zagrożeń czy degradacji biosfery1) Jedną z poligraficznych odpowiedzi jest “zielone drukowanie” (green printing) obejmujące projektowanie opakowania (w tym jego konstrukcji), dobór podłoża (np.potencjalne, przyszłościowe zastępowanie wybranych tworzyw sztucznych/kopalnych – biotworzywami/biopolimeram2)), zastosowane procesy produkcyjne i /lub przetwórcze w kontekście ochrony środowiska.
Logicznym następstwem „proekologicznej” ewolucji jest zrównoważony rozwój – trafnie wg
mnie sformułowany dla naszej branży jako: „Zrównoważony rozwój(sustainability) jest umiejętnością działania w sposób, który zaspokaja obecne potrzeby uwzględniając potrzeby przyszłości i przyszłych pokoleń. Zrównoważona produkcja pojawiła si, aby określić społeczne i odpowiedzialne względem zasobów podejście do produkcji. Zrównoważony rozwój ogarnia więcej niż jedynie używanie przetworzonego (recycled) papieru (z makulatury) lub farby albo innych materiałów wejściowych użytych do wyprodukowania danego zadrukowanego opakowania.
Zrównoważony rozwój nie jest prostą listą sformułowanych działań. To jest ciągły proces ulepszania, który wymaga holistycznego (całościowego) podejścia do kompletnej operacji przemysłowej.
Zrównoważona produkcja1 dla przemysłu poligraficznego urzeczywistnia trzy zasadnicze pojęcia:
a) produkt —obejmuje projekt, materiały wejściowe użyte do jego wytworzenia i los ostateczny wyrobów gotowych.
b) proces — obejmuje faktyczny proces wytwórczy włączając prepres, drukowanie i wykończenie produkcji.
c) powłokę/kopertę- obejmuje wszystkie aktywności wspierające , które występują w przedsięwzięciu drukowania, jak: budynek, grunty, konserwacja, transport, zatrudnieni, etc.
Zbliżone odniesienie do tego zagadnienia ma sektor tektury falistej”: „Zrównoważony rozwój oparty jest na prostej zasadzie. Wszystko, co potrzebujemy dla naszego przetrwania i dobrobytu zależy bezpośrednio lub pośrednio od naszego środowiska naturalnego. Zrównoważony rozwój tworzy i utrzymuje warunki, w których ludzie i przyroda mogą istnieć w harmonii produkcyjnej, które pozwalają na spełnienie wymagań społecznych, gospodarczych i innych obecnych i przyszłych pokoleń. …
…W obecnej praktyce biznesowej, zrównoważony rozwój jest rozumiany jako odpowiedzialne gospodarowanie/zarządzanie zasobami i oddziaływaniami środowiskowymi, ekonomicznymi i społecznymi. Zrównoważony rozwój stał się decydujący dla strategii marketingu zarobkowego i przetrwania , napędzanej przez opinię publiczną, regulację rządową i dramatyczne zmiany w kryteriach zakupu głównych detalistów kierowanych przez zwiększoną świadomości konsumentów.
Wzrastający nacisk na zrównoważony rozwój ma przemożne/głębokie związki z opakowaniem, które podlega głębokiej/ zasadniczej analizy, (nadzór, kontrola) i innowacji.Niektórzy najwięksi światowi detaliści domagają się obecnie mierzalnych udoskonaleń w zrównoważonym opakowaniu (in packaging sustainability) dla produktów, które oni kupują i sprzedają konsumentom.”
Faktyczne funkcjonowanie zrównoważonej (upraszczając-ekologicznej) poligrafii w branżowej skali widoczne jest np.na kontynencie północno-amerykańskim. Poza możliwością praktycznego wprowadzenia do drukarni „zielonego drukowania” wzorując się np. na dostępnej dla członków organizacji PIA (Printing Industries of America) publikacji: “Zielony przewodnik dla komunikacji graficznej: wzrastając/rosnąc i odnosząc korzyści dzięki zrównoważonemu rozwojowi, który „…pomoże Ci zidentyfikować praktyki zielonego drukowania i ocenić siłę Twojego programu zielonego drukowania. Dla tych szukających oparcia na istniejącym programie zrównoważonego rozwoju, da on Ci również narzędzia, które potrzebujesz, aby uzyskać przewagę konkurencyjną poprzez marketing Twojego zaangażowania środowiskowego w sposób, który jest wiarygodny i przekonujący….” drukarnia może także starać się o certyfikat wydawany przez Partnerstwo dla Zrównoważonego Zielonego Drukowania (Sustainable Green Printing Partnership) : „…Jest to konkretny dla branży, dobrowolny program mający na celu zmniejszenie wpływu na środowisko i zwiększenie społecznej odpowiedzialności branży drukarskiej i komunikacji graficznej. Partnerstwo certyfikuje drukarzy wobec konkretnych kryteriów i wymaga od drukarzy zobowiązania do dokonywania ciągłej udoskonalania dziedzin produktu, procesu i powłoki przemysłu poligraficznego.
Za pionierskie wysiłki w rozwijaniu innowacyjnych procesów, produktów i metod zarządzania, które miały pozytywny wpływ dla trzech filarów zrównoważonego rozwoju: ludzi, planety i zysku FTA, USA od blisko 20 lat nagradza firmy zgłaszające swoje wydruki w tej kategorii w ramach corocznego konkursu fleksograficznego. Nagroda „Perfekcja zrównoważonego rozwoju” jest dla wszystkich zainteresowanych stron w łańcuchu dostaw drukowania fleksograficznego, czy dla firmy-członka FTA czy nie – więcej.
Nieodłączną i niezbędną cechą oceny jakiegokolwiek „zielonego” drukowania jest jego kwantyfikacja – wspomniana wyżej amerykańska organizacja opracowała kalkulator śladu węglowego (Carbon Footprint -CFP*) dla procesów drukowania: “…aby pomóc naszym członkom w określeniu śladu węglowego przez ich działalności Printing Industries of America opracowała narzędzie oparte na Excelu jest dostępna za darmo do członków i jest konkretnie zaprojektowany do obliczania emisji zakresu I i II dla działalności poligraficznej.”Poza wyliczeniem śladu węglowego – jako elementu oddziaływania na środowisko w postaci emisji CO2 i wpływającego na proces globalnego ociepleniu (efekt cieplarniany) – mamy do wykorzystania bardziej kompleksowe narzędzie jakim jest (środowiskowa) ocena cyklu życia (LCA-Life Cycle Assessment). Jest to technika z zakresu procesów zarządczych, mająca na celu ocenę potencjalnych zagrożeń środowiska. Istotą tej metody jest nastawienie nie tylko na ocenę wyniku końcowego danego procesu technologicznego, ale także oszacowanie i ocena konsekwencji całego procesu dla środowiska naturalnego. Bardziej szczegółowo :„LCA jest procesem oceny efektów, jaki dany wyrób wywiera na środowisko podczas całego życia, poprzez wzrost efektywnego zużycia zasobów i zmniejszenie obciążeń środowiska. Ocena wpływu na środowisko może być prowadzona zarówno dla wyrobu, jak i dla jego funkcji. LCA jest traktowana jako „analiza od kołyski do grobu”. Podstawowymi elementami LCA są: (1) zidentyfikowanie i ocena ilościowa obciążeń wprowadzanych do środowiska, tj. zużytych materiałów i energii, oraz emisji i odpadów wprowadzanych do środowiska, (2) ocena potencjalnych wpływów tych obciążeń oraz (3) oszacowanie dostępnych opcji w celu zmniejszenia obciążeń.”
Opracowanie LCA jest obecnie dobrowolne dla firmy, ale jednocześnie staje się coraz bardziej użytecznym narzędziem. Rzetelnie (wiarygodność i jakość badań, walidacja danych, normalizowanie , etc.) opracowane LCA jest dobrym narzędziem do optymalizacji decyzji określającej dobór produktu lub procesu, który najmniej obciąża środowisko. Z punktu widzenia naszej branży, nie będącej klasycznym wytwórcą produktów, ale usługobiorcą, dobór produktu w szczególny sposób uzależniony jest od klientów i przyjętej specjalizacji w danej drukarni. Wynikające z analizy ew. zmiany korzystne dla środowiska mogą też implikować korzyści ekonomiczne.
Ślad węglowy* a ocena cykl życia (LCA): Dokonując zestawienia i porównania śladu węglowego oraz oceny cyklu życia można stwierdzić, iż obie metody są znormalizowane i istnieją normy ISO, obejmujące wytyczne do ich wykonywania i stosowania (CFP – norma ISO 14067, LCA – grupa norm ISO 14040x,). Ponadto pozwalają na uzyskanie ilościowych wyników wyrażonych liczbą zaopatrzoną w odpowiednią jednostkę i dotyczą całego cyklu życia wyrobów, co znaczy, że zaleca się, aby analizowane kwestie środowiskowe były określane dla: wydobycia surowców (kołyska), produkcji u dostawców, transportu, produkcji u głównego wytwórcy, dystrybucji wyrobów gotowych, użytkowania oraz końcowego zagospodarowania odpadów (grób).
Istnieje jedna zasadnicza różnica pomiędzy nimi – ślad węglowy* dotyczy tylko jednego problemu-składnika środowiskowego, jakim jest emisja CO2/globalne ocieplenie (nota bene b.ważnego), zaś LCA pokazuje oddziaływanie wyrobów na środowisko w odniesieniu do wszystkich zidentyfikowanych elementów środowiskowych.
*) wg Intergrafu ślad węglowy (carbon footprint) jest powszechnie znany jako: “miara wpływu jaką ma ludzka działalność na środowisko pod względem ilości wyprodukowanych gazów cieplarnianych zmierzonych w jednostkach dwutlenku węgla (CO2) .”
Opr.Krzysztof Januszewski
cz.2- Drukowane opakowania a zrównoważony rozwój-cz.2.
Źródła:
1) Sfera kuli ziemskiej będąca strefą życia świata organicznego: roślin i zwierząt. Obejmuje organizmy żywe oraz część powierzchniową litosfery, hydrosferę i dolną część atmosfery-
2) Biotworzywa – tworzywa, które są biodegradowalne i/lub oparte o biomasę. .. , biopolimer – jest to polimer uzyskany albo z zasobów odnawialnych i/lub jest biodegradowalny –
pozostałe są zaznaczone w formie linków
